இந்திய ரிசர்வ் வங்கி (Reserve Bank of India - RBI) என்பது இந்தியாவின் மத்திய வங்கியாகும். இது 1935 ஆம் ஆண்டு ஏப்ரல் 1 ஆம் தேதி இந்தியாவின் மும்பையில் துவங்கப்பட்டது. அந்த காலத்தில் இந்தியா பிரிட்டிஷ் ஆட்சியில் இருந்தபோது, பொருளாதார கட்டுப்பாடுகளை மேம்படுத்துவதற்காக ரிசர்வ் வங்கி உருவாக்கப்பட்டது. இந்தியாவில் பொருளாதார வளர்ச்சி, பண கொள்கை நிர்வாகம், நாணய சீர்திருத்தம், மற்றும் நிதி அமைப்புகளை கண்காணிக்கும் முக்கிய பொறுப்பு இந்த வங்கிக்கு உள்ளது. இந்த வங்கியின் உருவாக்கம் 1926 ஆம் ஆண்டு ஹில்டன் யங் கமிஷன் அறிக்கையின் அடிப்படையில் இந்திய அரசு எடுத்த முக்கியமான முடிவாகும். பின்னர் 1934 ஆம் ஆண்டு இந்திய ரிசர்வ் வங்கி சட்டம் (Reserve Bank of India Act, 1934) கொண்டு வரப்பட்டு, அதன் அடிப்படையில் 1935 ஆம் ஆண்டு ஏப்ரல் மாதம் 1 ஆம் தேதி அதிகாரப்பூர்வமாக வங்கி இயங்க ஆரம்பித்தது.

இந்த வங்கி துவங்கப்பட்ட காலத்தில், இது ஒரு தனியார் நிறுவனமாக செயல்பட்டது. ஆனால் 1949 ஆம் ஆண்டு ஜனவரி மாதம் 1 ஆம் தேதி, இந்திய அரசு இதை தேசியவதிகரித்தது. இதன் மூலம் ரிசர்வ் வங்கி முற்றிலும் இந்திய அரசின் கட்டுப்பாட்டிற்குள் வந்தது. ரிசர்வ் வங்கி இந்தியாவின் நாணய முறையை ஒழுங்குபடுத்துவதோடு, வங்கிகள் மீது கண்காணிப்பு செலுத்தும் பொறுப்பையும் ஏற்றுக் கொண்டது. இந்தியாவின் நாணய மதிப்பு, வங்கி பாதுகாப்பு, மற்றும் பணப்புழக்கத்தை கட்டுப்படுத்துதல் போன்ற பல்வேறு பொறுப்புகளை இந்த வங்கி ஏற்றுக்கொண்டது. இது நமது நாட்டின் வங்கிகள் மற்றும் நிதி நிறுவனங்களின் நிலைமையை ஒழுங்குமுறைப்படுத்தும் அதிகாரம் பெற்ற அமைப்பாக செயல்படுகிறது. மேலும், இந்த வங்கி நாட்டின் பொருளாதார நிலையை மதிப்பீடு செய்து, தேவையான நேரத்தில் வட்டி விகிதங்களை மாற்றி நாட்டின் வளர்ச்சியை உறுதி செய்யும் பணியையும் மேற்கொள்கிறது.

ரிசர்வ் வங்கி உருவாக்கப்பட்ட காலத்தில் அதன் தலைமையகம் முதலில் கொல்கத்தாவில் அமைந்திருந்தது. பின்னர் 1937 ஆம் ஆண்டு மும்பைக்கு மாற்றப்பட்டது, மேலும் இன்றும் மும்பையில் இருந்து செயல்பட்டு வருகிறது. ரிசர்வ் வங்கியின் முதல் கவர்னராக ஓஸ்போர்ன் ஸ்மித் (Osborne Smith) இருந்தார், பின்னர் 1937 ஆம் ஆண்டு ஜே.பி. டேலியால் (James Braid Taylor) அவரை மாற்றினார். 1949 ஆம் ஆண்டு இது இந்திய அரசின் கட்டுப்பாட்டிற்கு வந்த பின், இந்தியாவில் இருந்து முதல் ஆளுநராக சி.டி. தேச்முக் (C.D. Deshmukh) பணியாற்றினார். இன்று வரை பல்வேறு ஆளுநர்கள் இந்த பதவியை வகித்து, இந்தியாவின் பண கொள்கையை மேம்படுத்துவதில் முக்கிய பங்கு வகித்துள்ளனர்.

இந்த வங்கியின் முக்கியக் கடமைகளில் ஒன்று, இந்தியாவில் பண ஒழுங்குமுறையை வலுப்படுத்துவதாகும். பணச்செலவை கண்காணித்து, பணப்புழக்கத்தை கட்டுப்படுத்துதல் மூலம் பொருளாதாரத்தின் நிலைமை உயர்வதை உறுதி செய்ய வேண்டும். நாட்டின் பணவீக்க நிலையை நிர்வகிக்கவும், வணிக வளர்ச்சிக்கு தேவையான நிதி ஆதரவை வழங்கவும் இந்த வங்கி முக்கியமான நடவடிக்கைகளை மேற்கொள்கிறது. இந்தியாவில் பயன்படும் அனைத்து கரன்சிகளும் (ரூபாய் நோட்டுகள்) ரிசர்வ் வங்கியால் மட்டுமே வெளியிடப்படும். இது நாணய சீர்திருத்தங்களை செயல்படுத்தி, நமது நாட்டின் நாணய மதிப்பை சர்வதேச அளவில் நிலைநிறுத்தும் பொறுப்பையும் ஏற்றுக்கொள்கிறது.

இதுதவிர, இந்தியாவில் உள்ள வணிக வங்கிகளுக்கு ரிசர்வ் வங்கி முக்கியமான கட்டுப்பாட்டை வழங்குகிறது. வங்கிகள் தங்கள் வாடிக்கையாளர்களுக்கு சரியான முறையில் சேவைகள் வழங்குகிறார்களா என்பதை கண்காணிக்கும் பொறுப்பும் இந்த வங்கிக்கே உள்ளது. வங்கிகளில் தங்கள் பணத்தை முதலீடு செய்யும் மக்கள் பாதுகாப்பாக இருக்க வேண்டும் என்பதற்காக பல்வேறு விதிமுறைகளை இது செயல்படுத்துகிறது. எந்தவொரு வங்கியும் மோசடி செய்யாமல் செயல்படுகிறதா என்பதை உறுதி செய்யவும், வங்கிகளின் பொருளாதார நிலை சரியாக இருக்கிறதா என்பதை கண்காணிக்கவும் ரிசர்வ் வங்கி முக்கியமான கட்டுப்பாடுகளை கொண்டு வந்துள்ளது.

ரிசர்வ் வங்கி ஆண்டுதோறும் பல்வேறு பொருளாதார அறிக்கைகளை வெளியிடுகிறது. நாட்டின் பணவீக்க நிலை, பொருளாதார வளர்ச்சி, வங்கி கணக்கு நிலைகள், வாடிக்கையாளர் சேமிப்பு வளர்ச்சி போன்ற பல்வேறு விஷயங்களை இந்த அறிக்கைகளில் குறிப்பிடுகிறது. இது நாட்டு மக்களுக்கு மற்றும் அரசாங்கத்துக்கு இந்தியாவின் பொருளாதார நிலை குறித்து தெளிவான புரிதலை வழங்குகிறது. மேலும், உலகளாவிய பொருளாதார நிலைமைகளை மதிப்பீடு செய்து, அதனுடன் ஒத்துப்போகும் வகையில் இந்தியாவின் பண கொள்கைகளை இந்த வங்கி அமைக்கிறது.

இந்திய ரிசர்வ் வங்கி, பல்வேறு நவீன தொழில்நுட்பங்களை பயன்படுத்தி தனது சேவைகளை மேம்படுத்தியுள்ளது. 1990 களின் பிற்பகுதியில் இந்தியாவில் பொருளாதார சீர்திருத்தங்கள் தொடங்கிய பிறகு, பல்வேறு மாற்றங்களை இந்த வங்கி மேற்கொண்டது. இன்று, டிஜிட்டல் பரிவர்த்தனைகள், இணையவழி வங்கி சேவைகள், மற்றும் யுபிஐ (UPI) போன்ற நவீன பண பரிவர்த்தனை முறைகளை மேம்படுத்துவதில் ரிசர்வ் வங்கி முக்கிய பங்காற்றுகிறது. இந்த மாற்றங்கள் இந்தியாவின் வங்கி துறையை உலகளவில் புதிய உயரத்திற்கு கொண்டு செல்லும் விதமாக அமைகின்றன.

இந்திய ரிசர்வ் வங்கி 1935 ஆம் ஆண்டு ஏப்ரல் 1 ஆம் தேதி தொடங்கப்பட்டதிலிருந்து இன்று வரை, பல்வேறு மாற்றங்களை கண்டுள்ளது. இது காலத்திற்கேற்ப தனது பணிகளை மேம்படுத்தி, இந்திய பொருளாதாரத்தின் முக்கிய தூணாக செயல்பட்டு வருகிறது. வங்கிகள், நாணய ஒழுங்குமுறை, பண கொள்கை மற்றும் நிதி நிர்வாகம் ஆகியவை இதன் முக்கியமான பொறுப்புகளாகும். நமது நாட்டின் பொருளாதாரம் தொடர்ந்து வளர்வதற்கு ரிசர்வ் வங்கியின் செயல்பாடுகள் முக்கிய காரணமாக உள்ளன. வருங்காலத்தில் கூட இது மேலும் பல நவீன பணிகள் மூலம் இந்தியாவின் வளர்ச்சியை ஊக்குவிக்கும் என்பதில் எந்தவிதமான சந்தேகமும் இல்லை.