தஞ்சாவூர் பிரகதீஸ்வரர் கோவில் இந்தியாவின் மிகப்பெரிய மற்றும் சிறப்பான சிவாலயங்களில் ஒன்றாகும். இது ராஜராஜ சோழன் காலத்தில் 1010 ஆம் ஆண்டில் கட்டப்பட்டது. இந்த ஆலயம் தமிழர்களின் கலையும், கலாசாரமும், கட்டிடக்கலைச் சிறப்பும் மிக உயர்ந்த நிலையில் விளங்கியது என்பதைச் சுட்டிக்காட்டுகிறது. பிரகதீஸ்வரர் கோவில் சோழர் கால கட்டிடக்கலையின் உச்சமான பரிணாமமாக கருதப்படுகிறது. இது பெருங்கோயிலாகவும், உலகப் புகழ்பெற்ற கலைக் கருவாகவும் இன்று நிற்கிறது. இது ஐநூற்றுக்கும் அதிகமான ஆண்டுகளாக பாரம்பரியத்தைத் தாங்கியதுடன், உலகப் புகழும் பெற்றுள்ளது. யுனெஸ்கோவால் உலகப் பாரம்பரியக் களமாக அறிவிக்கப்பட்டுள்ள இந்த கோயில், உலகின் மிகவும் வியக்கத்தக்க கட்டடங்களில் ஒன்றாகவும் போற்றப்படுகிறது.

இந்த ஆலயத்தின் முதன்மைத் தேவன் பிரகதீஸ்வரர் என்று அழைக்கப்படும் சிவபெருமான். கோவில் கோபுரம் 216 அடி உயரத்துடன் உலகில் மிக உயரமான சிவாலய கோபுரங்களில் ஒன்றாக விளங்குகிறது. இவ்வளவு உயரமான கட்டடத்தை அந்த காலத்தில் எவ்வாறு உருவாக்கினர் என்பது ஆய்வாளர்களுக்கு இன்னும் வியப்பாக உள்ளது. கோபுரத்தின் மீது அமைந்துள்ள கலசம் சுமார் 80 டன் எடையுடையதாகவும், அற்புதமான கட்டிடக்கலையின் சாட்சியாகவும் உள்ளது. இந்த கோபுரம் எங்கு பார்த்தாலும் நிழல் தராதது என்பது பெரிய வியப்பாகும். இது ஒரு அற்புதமான தொழில்நுட்பக் கலையின் விளைவாகவே இருக்க முடியும்.

பிரகதீஸ்வரர் கோவில் முழுவதும் மிகப் பெரிய பலகற்களால் அமைக்கப்பட்டுள்ளது. இந்தப் பெரிய பாறைகளை எந்த விதமான கருவிகளும் இல்லாமல் எப்படி சோழர்கள் கொண்டு வந்து கட்டமைத்தார்கள் என்பது வரலாற்றாசிரியர்களுக்கு இன்னும் புதிராகவே உள்ளது. கோவிலின் முகப்பில் ராஜராஜ சோழனின் பெயர் பொறிக்கப்பட்டுள்ளது, மேலும் அவர் இந்த ஆலயத்தை சமர்ப்பித்த குறிப்பு கல்வெட்டுகளிலும் காணப்படுகின்றன. இங்கு அமைந்துள்ள சிற்பங்கள் சோழர்களின் வல்லமைக்கு சான்றாக இருக்கின்றன. இங்கு பல்வேறு தேவாரப்பாடல்கள் கல்வெட்டுகளாக பொறிக்கப்பட்டுள்ளன. இந்த கல்வெட்டுகள், தமிழரின் இலக்கிய வளர்ச்சியையும், மதபேறுகளையும் காட்டும் முக்கிய ஆதாரமாக அமைகின்றன.

கோவில் வளாகத்தில் மிகப்பெரிய நந்தி சிலை காணப்படுகிறது. இது 16 அடியின் உயரம் கொண்டதும், 13 அடியின் அகலம் கொண்டதும் ஆகும். முழுமையாக ஒரே கல்லில் வடிக்கப்பட்ட இந்த நந்தி, மிகுந்த கலையுணர்வுடன் அமைக்கப்பட்டுள்ளது. இந்த நந்தி சிவபெருமானின் வாகனமாக விளங்குகிறது. இத்தகைய பெரிய நந்தி ஒரே கல்லில் வடிவமைக்கப்பட்டிருப்பது அக்காலத்திலிருந்த தொழில்நுட்பத்தையும், சோழர்களின் சிற்பக்கலையின் மேன்மையையும் காட்டுகிறது. இந்த நந்தி சிலை எந்தவித இணைப்புகளும் இல்லாமல் அமைந்துள்ளது என்பதால் இது ஒரு அற்புதமான சிற்பக்கலையின் அடையாளமாக கருதப்படுகிறது.

இங்கு நடைபெறும் முக்கியமான திருவிழாக்களில் மகாசிவராத்திரி, ஆருத்ரா தரிசனம், திருக்கல்யாணம் போன்றவை மிகுந்த புகழ்பெற்றவை. ஆண்டுதோறும் ஆயிரக்கணக்கான பக்தர்கள் இந்த கோவிலை தரிசிக்க வருகின்றனர். குறிப்பாக, சிவராத்திரி திருவிழாவின் போது கோவில் வளாகம் நிறைந்திருக்கும். இந்த ஆலயத்தின் சிறப்பாக, வெவ்வேறு நாடுகளிலிருந்தும் சுற்றுலாப் பயணிகள் இங்கு வருவது குறிப்பிடத்தக்கது. இந்த கோவில் மட்டுமின்றி அதன் சுற்றுப்புறமும் தொன்மையான வரலாற்று சம்பத்துகளைக் கொண்டுள்ளது. கோவில் வளாகத்தில் உள்ள பல சிற்பங்கள், சிவபெருமானின் வெவ்வேறு அவதாரங்களை மிகத் தெளிவாகவும் அழகாகவும் பிரதிபலிக்கின்றன.

இந்த ஆலயத்தில் உள்ள புகழ்பெற்ற சித்திரங்களும், சிற்பங்களும், மத வழிபாட்டு முறைகளும் தனித்துவமாக உள்ளன. சோழர்களின் காலத்தில் இந்த ஆலயத்தில் நடனமும், இசையும் மிகுந்த முக்கியத்துவம் பெற்றிருந்தன. கோவில் வளாகத்தில் உள்ள மண்டபங்களில், திருவிளையாடல்கள், புராணக் கதைகள் போன்றவை சிற்பங்களாக பொறிக்கப்பட்டுள்ளன. கோவில் உள்வளாகம் மிகச் சிறப்பாக வடிவமைக்கப்பட்டுள்ளதோடு, அதன் ஒலி ஒலிக்குமுறைகளும் (acoustics) பிரமிக்கவைக்கின்றன. சோழர்களின் ஆட்சியின் போது, இந்த ஆலயத்தில் 400க்கும் மேற்பட்ட நடன கலைஞர்கள் சிவனுக்கு சேவை செய்ததாக கூறப்படுகிறது.

கோவிலின் உள்பகுதியில் உள்ள சிவலிங்கம் மிகப்பெரியதாகவும், மிகுந்த ஆன்மிக ஆற்றல் கொண்டதாகவும் கருதப்படுகிறது. இந்த லிங்கத்தின் கீழ் ஒரு மறைமையான பாதை இருப்பதாகவும், அது திருச்சி வரை செல்கிறது எனவும் சிலர் கருதுகின்றனர். ஆனால் இதுவரை அதற்கான உறுதியான ஆதாரங்கள் கிடைக்கவில்லை. கோவிலில் உள்ள நீர்நிலைகள், அதன் சுற்றுப்புற அமைப்புகள் அனைத்தும், அதன் தொன்மையை வெளிப்படுத்துகின்றன.

இந்த ஆலயம், அதன் கட்டிடக்கலையில் மட்டுமல்லாமல் அதன் ஆன்மிக முக்கியத்துவத்திலும் தனித்துவமாக திகழ்கிறது. பல்லவ, பாண்டிய, நாயக்கர்கள், மராத்தியர்கள் மற்றும் பிரிட்டிஷ் ஆட்சியின் கீழ் இருந்தபோதும் இந்த ஆலயம் அதன் பிரமாண்டத்தைக் கொண்டே பலரையும் ஈர்த்துள்ளது. ராஜராஜ சோழனின் மகனான ராஜேந்திர சோழன் இந்த கோவிலை மேலும் மேம்படுத்திச் சிறப்பித்துள்ளார்.

தஞ்சை பெரிய கோயில் தமிழர் பெருமையை உலகுக்கு எடுத்துக்காட்டும் ஒரு சிறந்த கட்டடக்கலை அற்புதமாக கருதப்படுகிறது. சோழர்கள் சிவபக்திக்கு அதிக முக்கியத்துவம் கொடுத்து, இந்த ஆலயத்தை இந்தியாவின் மிகச் சிறப்பான ஆலயங்களில் ஒன்றாக உருவாக்கியுள்ளனர். இது அவர்களின் வீரம், கலைநயம், கட்டிடக்கலை திறன் ஆகியவற்றை வெளிப்படுத்தும் ஒரு புகழ்மிக்க மரபு ஆகும். இன்றும் உலகெங்கிலும் இருந்து வருகை தரும் சுற்றுலாப் பயணிகளுக்கும், பக்தர்களுக்கும், வரலாற்று ஆராய்ச்சியாளர்களுக்கும் இது ஒரு சாட்சியமாக திகழ்கிறது.